Het ideaal van het Panafrikanisme en de notie van 'Staat' stonden diametraal tegenover elkaar. Heel de historiek van Europees Afrikaanse ontmoetingen zou men kunnen samenvatten in twee benaderingswijze :
1. als een WIJ-ZIJ ontmoeting
(Wij = Europeaan Zij = Afrikaan) in al zijn mogelijke facetten sociaal, cultureel, economisch, politiek. Een wij-zij relatie niet alleen gezien vanuit het kader van het anders zijn 'op zich' maar een wij - zij relatie die echter wordt getypeerd door het minderwaardig zijn van het Zij tegenover het Wij. De volledig historiek van de ontmoeting vertrekt vanuit het superioriteitsgevoel van het Westen. Dit heeft er dan ook toe geleid dat de ontmoeting altijd een soort éénrichtingsverkeer is geweest en nooit ruimte heeft gelaten voor wederkerigheid of het zichzelf in vraag stellen, overtuigd van het grote gelijk van het wij. Vanuit onze beschavingsdrang stond de ontmoeting in het teken van de ontwikkeling maar volgens onze normen en maatstaven met een miskenning van de eigenheid van het Zij. Hierdoor is de Afrikaan doorheen de tijd ook geconfronteerd geworden met een wereldbeeld dat het hunne niet was en waar ze geen voeling mee hadden, het behoorde niet tot hun roots. De ontwikkelingsdrang heeft dan ook tot 'ontworteling' van het Zij geleid.
2. als een ontmoeting van economische exploitatie en uitbating.
Vanaf bijna de eerste ontmoeting hebben economische motieven de basis gevormd voor het uitbouwen van relaties. De grote economische waarde en de grote bodemrijkdommen van het Afrikaanse continent hebben tot een nooit aflatende exploitatie geleid. En dit vaak onder het voorwendsel van ontwikkeling maar die in feite enkel was gesteund op het vrijwaren van de eigenbelangen van het Westen in de regio. Men kan ook spreken van uitbuiting omdat de opbrengsten nooit ten goede zijn gekomen aan de rechthebbende namelijk Zij.
Naar “echte zwarten” gaan kijken in de menselijke zoo: de schande van de Expo 58.Een iconisch beeld: een blanke vrouw voert een “zwart” meisje in de menselijk zoo op de Expo ‘58. Deze foto veroorzaakte een verontwaardigde storm op Twitter.
Ze kregen bananen “gevoederd”. Of een handjevol noten. En hun kinderen moesten zich over “hun kopje” laten aaien. Reeds meer dan 60 jaar geleden dat de Wereldtentoonstelling in Brussel opende. De legendarische Expo 58 associëren we vandaag graag met het Atomium, maar het meest spraakmakende paviljoen was eigenlijk de menselijke zoo. “Met echte zwarten”. Na een paar weken zijn de Afrikanen het afgetrapt. Vernederd tot op het bot.“Ik heb ze daar zien zitten, achter een houten afsluiting. Afrikaanse mannen, vrouwen en hun kinderen, die hier een beetje het Congolese dorpsleven moesten komen naspelen. Potten draaien. Met een prauw ...
Het ideaal van het Panafrikanisme en de notie van 'Staat' stonden diametraal tegenover elkaar.
Het Pan-Afrikanisme was oorspronkelijk een idee van Kabila: Rwanda en Oeganda hielpen Kabila in het zadel, maar steunden een jaar later (augustus 1998) een rebellie die tegen de nieuwe leider opgezet was. Kabila zag in dat de heersende structuren fout waren. De Leopoldiaanse structuren, tot ver na de koloniale periode, bleven het land domineren. Deze structuren stonden borg voor economische uitpersing ten voordele van de machthebber en de grote bedrijven, terwijl ze tegelijkertijd het volk onderdrukken. Het idee van pan-Afrikanisme werd voorgoed begraven wanneer Kabila, omwille van geopolitieke en economische redenen, de steun verkreeg van Angola, Zimbabwe, Namibië, Tsjaad een zelfs Libië. Het "hart van Afrika" is als het ware in drie verdeeld. Alsof een vijftal honden om een been vechten, terwijl de regio en haar inwoners de uiteindelijke verliezers zijn.
Na 17 mei 1997 koos Kabila voor het pan-Afrikanisme en een ontwikkelingsmodel dat diametraal tegengesteld is aan de neokoloniale mondialisering. Het land dat door 37 jaar Mobutu-dictatuur compleet aan de grond zat, wil heropstaan steunend op eigen krachten.
Is het niet zo dat de agressie-oorlog en de Rwandees-Oegandese bezetting van Congo precies gericht was tegen hen die de strijd van Patrice Lumumba en Pierre Mulele wilde verderzetten?
Ik verwijs ook naar een paar citaten dat Ludo Martens schreef in zijn boek "Kabila et la révolution congolaise'.
Weet u, de Kongolezen geloven bijzonder sterk in mirakels. Het boek toont aan dat de machtsgreep van Kabila een echt mirakel was... hij heeft iets gedaan wat niemand voor mogelijk hield. Kabila is erin geslaagd een coalitie te vormen van nationale en internationale krachten die een volksrevolutie kon uitlokken en organiseren. De revolutie van 17 mei 1997 heeft het hele Mobutu-systeem van de kaart geveegd.
In het boek geeft Ludo een uitleg voor dat mirakel. Sedert Lumumba en Mulele zijn de volksmassa's in Kongo erg nationalistisch. Kabila is de vonk geweest die, op een cruciaal moment in de geschiedenis, het revolutionaire vuur in de hele vlakte heeft doen ontbranden. Hij is de enigee overlevende van de periode Lumumba-Mulele die trouw is gebleven aan de nationale volksrevolutie. Van 17 mei 1997 tot 16 januari 2001 heeft Kabila het nationalisme en het patriottisme onderwezen zoals nooit voorheen in de geschiedenis". Vele Kongo-specialisten gaan ervan uit dat Kabila slechts een overgangsfiguur was en dat de 'normale' neokoloniale orde binnenkort weer volledig zal hersteld zijn. Ik sluit dat niet uit, maar het volk heeft zijn laatste woord nog niet gezegd. Als het neokolonialisme zich echter volledig hersteld zou de reactie van het volk vroeg of laat erg gewelddadig kunnen zijn. Het volk zal andere Kabila's, andere Lumumba's, andere Mulele's vinden als leiders. Zoals onze Angolose vrienden zeggen: A lotta continua, victoria certa (De strijd gaat voort, de overwinning staat vast).
Je zou ook kunnen zeggen dat het boek vooral wil afrekenen met de leugen van de eeuw: 'Democratie en Mensenrechten'. Die begrippen zijn onvermijdelijk een leugen in een land afgesloten wordt van politieke economische onafhankelijkheid. Kabila wilde de basisvoorwaarden scheppen om de verpauperde Kongolese massa's een authentieke democratie en effectieve mensenrechten te schenken. Die basisvoorwaarden zijn: nationale fierheid, soevereiniteit, economische onafhankelijkheid en macht voor het volk.
De VS hebben Kabila de oorlog verklaard door hem als 'dictator' te bestempelen omdat hij niet langer toeliet dat de politieke partijen die door hen gesponsord werden de wet dicteerden. Kabila werd er lasterlijk van beschuldigd 'de mensenrechten te verkrachten' door eerst de Rwandese Hutu's en nadien de Rwandese en Kongolese Tutsi's uit te roeien. Nadien hebben de Amerikanen en hun Rwandezen op 2 augustus 1998 een oorlog gelanceerd om Kabila omver te werpen. De 'rebellen' die ze als dekmantel gebruikten, verklaarden in hun manifest dat zij vochten voor 'de democratie en de mensenrechten'. Maar wat blijkt? De Rwandezen en de rebellen hebben een militair bezettingsregime gevestigd en een nooit gezien terreurregime dat in de hele Kongolese geschiedenis zijn gelijke niet had, een regime waarin elke uiting van democratisch patriottisme de kop werd ingedrukt. De strijd voor de 'mensenrechten' kostte het leven aan vier miljoen Kongolezen.
Raoul Peck heeft een bijzondere band met het Congo van Lumumba: in de jaren zestig bracht hij er een flink deel van zijn jeugd door. Hij studeerde nadien een beetje overal en maakt sinds het eind van de jaren tachtig sociaal geëngageerde films - waaronder de documentaire Lumumba. La mort d'un prophète (1991).
Patrice Lumumba is een van de mythische figuren uit de geschiedenis van de dekolonisatie. Wanneer Congo op 30 juni 1960 een onafhankelijke staat wordt, komt hij als eerste minister aan het hoofd van de eerste Congolese regering. Lumumba laat meteen in zijn fameuze redevoering tijdens de plechtige machtsoverdracht horen dat hij de onafhankelijkheid van zijn land ernstig neemt. Hij gooit alle protocollaire schroom overboord en laat een heel ander verhaal horen: over 'de dwangarbeid, de spotternijen, de beledigingen, de slagen die wij dienden te ondergaan omdat wij negers waren'. Over het 'jij' dat voor negers gold en het 'u' voor de blanken, over de wet die alleen het recht van de sterkste uitdrukt en die verschillend wordt geïnterpreteerd naargelang het blank of zwart betreft, over terechtstellingen en gevangenisstraffen voor negers die zich niet onderwerpen aan de onderdrukking en uitbuiting. Brussel zal via allerhande duistere operaties proberen de regering-Lumumba omver te werpen om de westerse belangen te vrijwaren. De rol van België in de secessie van Katanga is manifest, en dat geldt evenzeer voor de eerste staatsgreep van Mobutu. Zelfs de VN opereert partijdig. Na amper twee maanden regering in chaotische omstandigheden werd Lumumba gevangengezet, en later werd hij uitgeleverd aan het regime van Katanga, waar hem een zekere dood wachtte. In de daaropvolgende jaren wordt de nationalistische beweging waarvan Lumumba het boegbeeld was, met Belgische militaire hulp opgedoekt.
Wat Congo betreft: de Belgen hebben er nu min of meer genoeg van. We hebben er niets meer mee te maken. Ik vind het te gemakkelijk die houding aan te nemen. De geschiedenis van België is nauw met die van Congo verbonden. Je kunt niet zomaar meer dan tachtig jaar deel hebben aan de geschiedenis van een land om daarna te zeggen dat het nu allemaal voorbij is. Congo is van kolonie veranderd in dictatuur. Die dictatuur heeft alleen maar kunnen bestaan dankzij de steun van een hele reeks westerse landen: België, Frankrijk, Amerika. Hoe vaak is president-generaal-maarschalk Mobutu op het laatste nippertje gered door interventies van vreemde mogendheden? Of die gerechtvaardigd waren of niet, is zelfs niet de vraag. Het is alleen zo dat Mobutu dankzij de steun langer dan vijfendertig jaar aan de macht gebleven is. De Congolose bevolking heeft nooit echt de kans gekregen om een democratie, een vrije staat, een open samenleving te creëren. Zoiets gebeurt niet door toedoen van een mirakel. Het is niet omdat Mobutu weg is, dat nu plots alles in orde komt. Je kunt niet in één dag de gevolgen van vijfendertig jaar dictatuur ongedaan maken.
Eind 1999, verscheen het boek "De moord op Lumumba". Ludo De Witte vertelt daarin dat het Belgische politieke establishment rechtstreeks verantwoordelijk was voor die moord.
Een geheel van gemeenschappelijke belangen heeft ertoe geleid dat de man kon vermoord worden. Lumumba heeft ongeveer drie maanden in de gevangenis doorgebracht alvorens hij aan Katanga werd uitgeleverd. Lumumba werd in september aangehouden, hij werd op 17 januari uitgeleverd aan Katanga en dezelfde avond nog vermoord.
De arrestatie van Lumumba was zonder meer illegaal. Een minister van een land sluit jee zomaar niet op zonder proces. Drie maanden lang zonder zelfs maar voor een rechter te verschijnen. Als je De Witte leest, heb. je de indruk dat bijna alle betrokkenen schuldig zijn. Er kleeft bloed aan de handen van iedereen die op dat moment politieke macht had...
Lumumba was niet snel bereid tot compromissen, hij had duidelijke ideeën over het pan-Afrikanisme, over de souvereiniteit en de eenheid van zijn land, over de onafhankelijkheid. Maar de taal die hij sprak was voor velen ongehoord. Want men verwachtte onderdanigheid, men wilde hem horen zeggen: 'dank u, België, dank u, Amerika. Dank u dat u ons de onafhankelijkheid geeft'. Maar hij aanvaardde dat discours niet. Integendeel, hij zei: 'we hebben gevochten voor de onafhankelijkheid'. Dat kon toen niet door de beugel. In die tijd was een minderheid van Afrikaanse landen onafhankelijk. Het was het begin van de derdewereldlanden in de VN. Al die zaken waren op dat moment aan het kantelen. Lumumba was in die tijd nog een echt schandaal.
Hierna nog een paar voorbeelden van de de notie Staat:
Wat is de openheid (of geslotenheid?) van de kolonisator, voor de idealen en wensen van de katholieke Kerk. De bestudering van een aantal officiële teksten maakt duidelijker wat dit beschavingsideaal van Leopold II precies omvat. De grote lijnen hiervan zijn: slavenhandel en slavernij afschaffen, vrede brengen tussen de verschillende stamhoofden, de verspreiding van alcoholische drank belemmeren, de inlanders opvoeden tot een christelijke cultuur, barbaarse gewoonten tegengaan en nieuwe wetten, onder meer deze van de arbeid, in de plaats stellen, handel en industrie introduceren, materiële voorspoed brengen door (nieuwe) rijkdommen van het land te ontdekken en te exploiteren, het creëren en voldoen van nieuwe noden, de gezondheidssituatie van de inlanders verbeteren. Kort komt het hier op neer: het wegnemen van een aantal 'tegen de borst stotende praktijken', het introduceren van het westers culturele erfgoed (het christendom), en het economisch exploiteren van het land.
De socialisten verwerpen het Afrikaans initiatief dat volgens hen onvermijdelijk naar kolonisatie zal leiden. Zij vrezen dat socialisten een werklozen naar strafkolonies zullen worden gedeporteerd en dat de zogenaamde wilden zullen worden uitgemoord, in plaats van beschaafd.
Afrikanen werden afgeschilderd als wilden. De wilde werd in al de discussies die al in de zestiende eeuw hieromtrent aanvingen, beschouwd en gebruikt als een menselijk nulpunt, in combinatie met de gedachte van een oorspronkelijke toestand of natuurstaat. Doch na 1800 kreeg de wildheid een eenduidige en volstrekt negatieve betekenis. Europese attitudes werden zelfverzekerder en minder ambivalent tegenover andere culturen.
